Ontmoetingen

in gesprek met Joop Haverkort

geleefde spiritualiteit

Op mijn zoektocht naar de augustijnse spiritualiteit heb ik tot nu toe augustijnen geïnterviewd. Vandaag  ben ik op bezoek bij een niet-augustijn en bezoeker van de Boskapel in Nijmegen, Joop Haverkort. Ik ken Joop al heel lang, omdat we beiden werkzaam waren in het onderwijs. Hij als directeur van de Jenaplanbasisschool De Lanteerne in Nijmegen en ik als coördinator van De Jenaplanopleiding ­­­van Pabo Groenewoud in Nijmegen.

Wil je je even voorstellen?

Joop HaverkortIk ben geboren in 1947 in Steenwijksmoer, een dorp in de buurt van Coevorden in Drenthe. Ik groeide op in een katholiek gezin als oudste van vijf kinderen. Inmiddels ben ik getrouwd met José Meijerink en samen hebben we twee dochters, een tweeling, en vier kleinkinderen: het mooiste wat ons is overkomen. Zoals gezegd is mijn werkterrein het onderwijs, met name het  Jenaplanconcept dat ik in verschillende functies heb medevormgegeven. In maart 2012 ging ik met pensioen. Ik geef nu als zelfstandig ondernemer advies aan scholen, vooral op gebied van innovatie.

Hoe ben je met de augustijnen in contact gekomen?

Wim Sleddens bracht me in contact met de augustijnen. Hij was pastoor van de Parochie Lindenholt hier in De Lindenholt in Nijmegen. De parochie had toen de slogan 'Wij bouwen kerk' , een nieuwe kerk die midden in de wijk stond, waarbij de wijk betrokken is.  Augustijnen kozen er altijd voor om met hun pastoraat midden in de stad aanwezig te zijn. Denk aan Utrecht, Amsterdam, Eindhoven en Nijmegen. We kennen hier in Nijmegen nog een Augustijnenstraat. Wat me aanspreekt bij Wim is dat hij met de kerk midden in de wereld wil staan. Ik denk bijvoorbeeld aan de aandacht die hij had voor de Vietnamese bootvluchtelingen in onze wijk. Daarnaast introduceerde hij gasten uit alle continenten. Die mensnabijheid en internationale oriëntatie spreekt me aan. Wim is een denker met een zeer zorgvuldige manier van verkondigen. Dat heeft mij bij Augustinus en de augustijnen gebracht. En natuurlijk kende ik de kerkvader Augustinus. Op het gymnasium hebben we nog teksten van hem vertaald. Op initiatief van Wim ontstond in de parochie een leesgroep die teksten van Augustinus met elkaar bespreekt. Dat boeit me uitermate.

Op dit moment zit je in bestuur van de Stichting Boskapel Nijmegen. Hoe ben je bij de Boskapelgemeenschap terechtgekomen?

Toen Wim vertrok naar het Generalaat van de augustijnen in Rome, kregen we in onze Agnesparochie een nieuwe pastoor. De sfeer werd meer hiërarchisch en conservatiever. Ik miste de mensnabijheid en voelde me niet meer thuis. Veel wat we samen met Wim als kerkgemeenschap hadden opgebouwd kwam onder druk te staan. Ik vond het hartverscheurend om die gemeenschap los te laten en toch ben vanaf die tijd met pauzes naar de Boskapel gegaan. Daar vond ik gaandeweg een nieuw onderdak waar ik opnieuw de augustijnse inspiratie vond.

De Boskapelgemeenschap is nu een eigen Stichting en staat los van de augustijnen. Hoe zie je de toekomst van de Boskapel?

Een aantal maanden geleden werd ik gevraagd om in het bestuur van de Boskapel de portefeuille PR en Vorming op me te nemen. Ik ben me op dit moment nog aan het oriënteren. Het kost veel tijd en inspanning om het eigen gezicht van de Boskapel te kunnen handhaven en te actualiseren. We hanteren daarbij als motto 'Verdiepen en verbinden'.

Als je me vraagt naar de toekomst van de Boskapel dan zeg ik: 'Het gaat niet om het overleven van een bepaalde groep als doel op zich. Die gemeenschap is er om zicht te houden op 'een nieuwe wereld''. In zoverre erger ik me ook over de wijze, waarop veel kerken op dit moment bezig zijn met  fusies en overleven. Ze zijn vooral met zichzelf bezig, heel erg binnenkerkelijk gericht. De kerk is er in mijn visie niet voor zichzelf.

Joop HaverkortIk heb me laten inspireren door Paul Tillich, een Duits-Amerikaanse theoloog (1888-1965). Van hem heb ik geleerd dat we ons niet druk moeten maken over de toekomst van de kerk en zelfs niet over de toekomst van het christendom. Als er maar plekken zijn van inspiratie voor die 'nieuwe wereld', waar dan ook. We moeten ons wel druk maken over een leefbare samenleving, waarin God gestalte krijgt in ons allemaal. We moeten onze talenten gebruiken om iets van God te laten doorschijnen. Daarbij zie ik niet alleen dat God in ieder van ons is, maar ook dat Hij of Zij ons allen overstijgt en die we mogen aanspreken als onze vader en onze moeder. Ik denk dat we in de toekomst veel meer moeten samenwerken met gelijkgezinde gemeenschappen, onze krachten moeten bundelen met behoud van ieders identiteit. Die 'nieuwe wereld' is pluriform en verschillende talenten zijn complementair.

In zoverre is het ook veelzeggend dat het bestuur van de Boskapelgemeenschap voor de opvolging van Joost Koopmans o.s.a. gekozen heeft voor de Lutherse dominee  Ekkehard Muth. Over het feit of de Boskapel overleeft maak ik me niet zo druk.  Als maar wel overleeft dat we in de geest van Augustinus kunnen zeggen: keer terug naar je eigen hart, leef vanuit het verlangen van het Bijbelse verhaal van gerechtigheid en een andere manier van omgaan met elkaar. Dat is voor mij de essentie van de augustijnse spiritualiteit.

Bij de opening van de kerkennacht enkele weken geleden zei onze burgemeester, Hubert Bruls: 'Gelovigen laat je stem horen in het publieke debat! Als het bijvoorbeeld gaat over de winkelopening op zondag hoor ik alleen maar economische argumenten. Niemand noemt andere argumenten'.

 

Zie je als onderwijsman ook parallellen in deze met het onderwijsland?

Gozzoli, fresco. Afb: De lagere school in Thagaste waar Augustinus zich speels, ondeugend maar ook voorbeeldig gedroeg. Zie Conf. Boek 1 , 14-16 en 19:  'Ik hield niet van leren en haatte het dat ze me dwongen' … Maar U hebt de fout van degenen die mij dwongen tot leren voor mij ten goede weten te keren. …

Gozzoli, fresco in de kerk Sant'Agostino in San Gimignano.
Afb: De lagere school in Thagaste waar Augustinus zich speels, ondeugend maar ook voorbeeldig gedroeg. Zie Conf. Boek 1 , 14-16 en 19: 'Ik hield niet van leren en haatte het dat ze me dwongen' … Maar U hebt de fout van degenen die mij dwongen tot leren voor mij ten goede weten te keren. …

Bij het onderwijs gaat het altijd om heldere beelden van een gewenste samenleving. Voor welke samenleving moet de school een oefenplek zijn? Ook onderwijspioniers als Maria Montessori en Peter Petersen zeiden al: als je de wereld wilt verbeteren moet je beginnen bij de opvoeding.

Ook het katholiek onderwijs heeft kansen laten liggen. Het is met ouders niet de dialoog aangegaan hoe we onze samenleving vanuit het Bijbelse ideaal vorm en inhoud willen geven. Gaat het dan alleen om een smalle kwaliteitsagenda met vooral aandacht voor taal en rekenen?

Met welke trends ga je mee en wat zou je willen tegengaan? Welke consequenties heeft dat voor de vormgeving van de school. Oftewel: wat is onze droom van een toekomstige samenleving? Opvoeding is nog altijd de belangrijkste taak van een samenleving.  Thema's als armoede, ouderenzorg zijn in deze bijvoorbeeld belangrijke onderwerpen. Hoe leggen we daar andere argumenten op tafel dan alleen de economische zoals we nu doen. Met andere woorden, scholen zouden zich meer moeten bezighouden met zingevingsvragen.

Dat brengt me weer terug bij de Boskapel. Hoe kunnen we als gemeenschap met elkaar in dialoog gaan? Hoe willen we deze wereld, concreet gezegd onze wijk, onze stad Nijmegen, achterlaten voor onze kinderen? Dat  is voor mij vorm en inhoud geven aan de augustijnse spiritualiteit. Met grote woorden: hoe kan God opbloeien in de gezichten van mensen? Kijk daarbij over de muren van de religies heen en werk aan een samenleving waarin het diepste verlangen van mensen tot uiting kan komen.

Het valt me op dat je in je visie op kerk-zijn een breed maatschappijbeeld inbouwt. Klopt dat?

In het kader van mijn advieswerk voor scholen had ik onlangs een onderhoud met Vasudeva, een Hindoe-goeroe uit Trinidad-Tobago. Hij zocht een oplossing voor de grote criminaliteit in zijn land en begon een spirituele beweging die inmiddels internationale allure heeft. Wij vonden elkaar via een tekst van Pierre Teilhard de Chardin (1881-1951) een Franse theoloog die het christelijk geloof in overeenstemming trachtte te brengen met de evolutieleer. Voor mij is die tekst een soort sleuteltekst en een leidraad in mijn leven geworden. De inhoud is ongeveer deze: 'Wij zijn niet zomaar op aarde. Het is niet toevallig dat we juist hier en in deze tijd geboren zijn. Er staat iets op het spel, er is een plan, niets is toevallig, ook onze ontmoetingen niet.' Dit is in de loop der tijden door een groot aantal mensen zo aangevoeld en niet alleen door Joden en Christenen. Vasudeva herkende dit onmiddellijk. Beiden vonden we het belangrijk dat kinderen en jonge mensen hun unieke bestemming ontdekken. De netwerksamenleving opent onze ogen voor andere culturen en godsdiensten. In die zoektocht ontdekken we onszelf en zien we de Ander soms even.

Hoe verbind je dit met de augustijnse spiritualiteit?

De augustijnen hebben vanuit hun spiritualiteit altijd pastoraal van betekenis willen zijn midden in de stad, in het onderwijs, in de wetenschap en de missie. Dat kon toen vanuit kloostergemeenschappen. Ze hebben daarbij een belangrijke rol gespeeld in de emancipatie van het katholieke volksdeel.

Zo hoop ik nu dat bijvoorbeeld de Boskapelgemeenschap en andere zelfstandige geloofsgemeenschappen zich niet in hun geloof naar binnen keren, maar inspirerend en evocatief zijn naar de buitenwereld. Alleen dan kun je volgens mij spiritualiteit gestalte geven.

 

Peter van Hasselt
juli 2013