Een kleine orde met allure

De augustijnen in Nederland, 1886-2006
boekpresentatie op het Augustinusfeest 28 augustus 2015 

Nog niet eerder werd er een geschiedenis van de Nederlandse Provincie van de Augustijnen geschreven, hoewel er veel materiaal voorhanden is. "Een oerwoud aan gegevens is geordend" sprak prior-provinciaal Paul Clement. "Brian Heffernan heeft met zijn boek lijnen aangebracht en heldere doorzichten gegeven in onze geschiedenis." Nu ligt er een geschiedenis van meer dan 500 pagina's.

Een impressie van de verschillende toespraken in de Augustijnenkerk Eindhoven. 

Grondslag
 

De uitgangspunten voor dit onderzoek - en waarmee de auteur de opdracht binnenhaalde - omschreef Brian Heffernan destijds als:

een beschrijving van de plaats van de Augustijnen in Nederland van 1895 tot 1995 (later opgerekt tot 2006), gerelateerd aan de kerkelijke en maatschappelijke ontwikkelingen gedurende die periode. Niet de bestuurders of structuren moeten daarbij centraal staan, maar de gemeenschap, het moet bovendien gaan om een wetenschappelijke studie die aansluit op gangbaar historisch debat in de literatuur en die is gebaseerd op primair bronnenmateriaal.

Een belangrijke plaats krijgt de interactie tussen generaties als een factor voor historische veranderingen. In de geschiedenis van de Nederlandse augustijnen zijn verschillende van die zelfbewuste 'jonge' generaties aan te wijzen. Hun idealen en zelfbeelden zijn de kapstok geworden voor het verhaal. De hoofdlijn is dan samen te vatten als het telkens heruitvinden van de eigen augustijnse identiteit.
     Soms verloopt een overgang geleidelijk maar er ligt een bekende breuklijn eind jaren zestig bij de zogenoemde Nota '70. In de speeches van prior-provinciaal Clement en schrijver Brian Heffernan ging de aandacht uit naar de visie die het boek presenteert op de laatste generatie augustijnen, de augustijnen die in de jaren vijftig en zestig gevormd werden. Dan kan de kapittelnota uit 1970 niet ongenoemd blijven. 

Verschillende identiteiten 

Paul Clement: "Tussen 1920 en 1950 werden wij echte augustijnen die het gemeenschapsideaal belangrijker achtten dan het eremietenideaal van contemplatie en ascese. Tussen 1950-1970 werd geleidelijk aan meer belang gehecht aan de innerlijke overtuiging, dan aan het volgen van opgelegde regels. Dat droegen we ook met alle kracht uit. Nota '70 verhief de pluriformiteit in eenheid tot een ideaal; de orde was voor velen geen doel meer.Tegelijkertijd werd Augustinus herontdekt als de pastor, de gemeenschapsstichter, degene die God zocht in zijn naasten." 
     "Augustijnen die daarbij verschillende accenten legden, hebben met elkaar gebotst, maar elkaar niet losgelaten" aldus de prior-provinciaal. "Het hangt van hun eigen draagkracht en van die van de gemeenschap af hoeveel eigen ruimte we nodig hebben en kunnen krijgen. Een gemeenschap mag elkaar aanspreken op gedrag en inspiratie." Zijn de lossere structuren van later verantwoordelijk voor een terugloop van het aantal augustijnen? 

Invloed Nota '70
 

Volgens Heffernan moet de teloorgang van het augustijnse religieuze leven in Nederland deels op het conto van Nota '70 worden geschreven. "Vernieuwingsgezinde augustijnen wijzen erop dat de Nota ’70 niet is uitgevoerd. Formeel hebben ze gelijk, maar veel inhoudelijke desiderata van de Nota zijn wel degelijk realiteit geworden."
     Hij haastte zich te zeggen dat "de veranderingen voor veel medebroeders een verademing waren, die hun leven nieuwe zin en oriëntatie gaven. "Het maakte ook verschillende succesvolle initiatieven mogelijk: bijv. de Boskapelgemeenschap en de Werkhofgemeenschap." 
     "Ook de heropleving van aandacht voor Augustinus en de augustijnse spiritualiteit vanaf het eind van de jaren tachtig was een vrucht van de vernieuwingen, terwijl het tegelijkertijd ook een correctie erop betekende. Het was een vrucht ervan, omdat het de nadruk legde op persoonlijk geraakt worden, op verrijking van het spirituele leven en niet op normatieve regels of plichten; maar ook een correctie, omdat het de notie van een breuk met het verleden afwees en de traditie centraal stelde." 

 

'Neem en lees' dit boek  

Prof. Paul van Geest merkte op dat "hoe je de augustijnen ook wilt karakteristeren, als eremieten, gemeenschapsmensen, maatschappij geëngageerd, elke identiteit is waar." Hij prijst de augustijnen om de vele geslaagde initiatieven die ze als kleine orde hebben bewerkstelligd en willen doorgeven. Hij prees ook de onderhoudende, zorgvuldige toon van het boek, invoelend en objectief. En bij het interpreteren van de bronnen heeft de auteur een goed oog gehad voor wat er niet is geschreven of gezegd.

Prior-provinciaal Paul Clement: "Dit boek maakt duidelijk dat dé augustijnse spiritualiteit niet bestaat; er zijn steeds verschillende, wezenlijk accenten gezet bij het invullen en uitdragen van de eigen identiteit. Het is heerlijk te leven in een gemeenschap, waarin je behalve over je werk ook met elkaar spreekt over wat je ten diepste inspireert en wat je gaande houdt. Dit boek nodigt ons uit ons te bezinnen op wie en wat we nu willen zijn." 

In zijn dankwoord had Brian Heffernan grote waardering voor het vertrouwen en de ruimte die hij van het provinciebestuur voor zijn onderzoek gekregen heeft.

Onder grote belangstelling werd het eerste exemplaar overhandigd. Daarna werden de boeken vlot verkocht en gesigneerd. 

Boek

Een kleine orde met allure. De augustijnen in Nederland, 1886-2006 /  Brian Heffernan. Hilversum: Verloren, 2015.  512 blz. ISBN: 9789087045234. € 49,00  

inkijkexemplaar p. 1-14 

Interviews:
Interview van de KNR  

Fresco in de refter van Mariënhage (afgebeeld op het boek) 

Recensies:

Trajecta portal bij KADOC-KU Leuven, mei 2016 door Lodewijk Winkeler. 
Church History and Religious Culture, vol. 95 (2015/4) p. 562-564 door Rolf-Ulrich Kunze
Tijdschrift voor Nederlandse Kerkgeschiedenis, jrg 19 (2016) p. 36-38 door Guus Bary. 
Reformatorisch Dagblad, 8 december 2015
Augustijns Forum, 2015 nr 4, p. 4-5 door Ton van Schaik

verslag: Ingrid van Neer-Bruggink