Augustinus en het kindje aan het strand
Augustinus en het kindje aan het strand
Kun je de drie-eenheid begrijpen?
Augustinus is bisschop van Hippo Regius, een Noord-Afrikaanse kustplaats met een haven aan de Middellandse Zee. Peinzend loopt Augustinus langs het strand van de zee. Hij is bezig met zijn boek over de Drie-eenheid (De trinitate). Het doorgronden van die drie-eenheid is moeilijk. Hoe leg je nu uit dat God de Vader, God de Zoon en de Heilige Geest niet drie goden zijn, maar Eén God, de Ene? De Romeinen en Grieken zijn gewend aan vele goden met ieder een eigen terrein en takenpakket. Zo is Zeus is de god van het weer, de donder en bliksem, Poseidon is de god van de zee, Hermes is de boodschapper, Afrodite de godin van de liefde. Maar het jodendom en het christendom zijn monotheïstische godsdiensten. Het staat al in de wet van Mozes: 'Gij zult geen andere goden hebben, ten koste van Mij.' en bij Mattëus: ' De Heer uw God zult gij aanbidden en Hem alleen dienen.' Hoe leg je uit dat Vader, Zoon en Heilige Geest één God zijn? Augustinus krijgt op het strand een antwoord dat hij niet verwacht.
Lopend over het strand ziet Augustinus ineens een kindje dat ijverig met een schelp het water van de zee in een kuiltje giet. Nieuwsgierig vraagt Augustinus wat het aan het doen is. Het kind antwoordt dat het de zee in de kuil wil gieten. Natuurlijk merkt Augustinus op dat dit niet kan, dat is onbegonnen werk. Het kind dat vaak wordt afgebeeld als een engel of Christuskind zegt dan: "Zo is het ook voor de mensen onbegonnen werk het geheim van de Heilige Drie-eenheid te willen doorgronden."
Hoe kwam deze legende de wereld in? Is dit verhaal over Augustinus en het kindje aan het strand waar? Nee. Het is een laatmiddeleeuwse legende, eind 12de eeuw, die pas ruim een eeuw later populair werd omdat men nog lange tijd wist dat het oorspronkelijk niet Augustinus betrof. Het voorval is bedacht om de moeilijkheid van de triniteit aan te duiden. In het oorspronkelijke verhaal figureert een niet met name genoemde professor in de theologie die doceerde aan de Universiteit van Parijs. De gebeurtenis speelde dan zich ook niet af aan de stranden van de Middellandse Zee, maar aan de Parijse oevers van de Seine. Vervolgens is het de dominicaan Thomas van Cantimpré die het voorval verplaatst van de Seine naar de Middellandse Zee en de onbekende theoloog verruilt voor de kerkvader Augustinus die immers een belangrijk boek over de Drie-eenheid (De trinitate) geschreven heeft. Het verhaal is in deze setting bekend geworden als illustratie dat ons verstand te beperkt is om het Godsbegrip volledig te kunnen bevatten. Dit grote mystieke geheim leert ons ook bescheidenheid en laat nu nederigheid de grondtoon zijn in het hele oeuvre van Augustinus!
afb: fresco door Benozzo Gozzoli, in de Sant' Agostino, San Gimignano, Italië
De legende wordt vanaf de 14de eeuw populair en is vaak afgebeeld. In de 15de eeuw schildert Benozzo Gozzoli deze legende in de levenscyclus van Augustinus. Je ziet Augustinus kijken en vragen wat het kind aan het doen is. Het jongetje is bezig met een lepel de zee leegscheppen. En ter verduidelijking dat het om een goddelijk inzicht gaat, liggen er drie hoopjes van elk drie schelpen om de jongen heen.
Zie voor de historische achtergrond het artikel van pater Alberic de Meijer in Nederlandse Analecta. 'De historie achter de legende [ Tijdschriftartikel ] : Sint Augustinus en de discussie met het kind/engeltje op het strand' / door Albericus de Meijer OSA. Gepubliceerd in: Nederlandse Analecta [Tijdschrift] ; jaargang 32 (1991), nr. 1
English: 'Saint Augustine and the conversation with the child on the shore [ Tijdschriftartikel ] : the history behind the legend' / Alberic de Meijer, O.S.A. ; [transl. by Jan H. Busch OSA]. In: Augustinian heritage [Tijdschrift]
In dit artikel in de NL-Analecta zijn een paar zinnen weggevallen. Aanvulling van de weggevallen tekst op p. 6 : ... Op de vraag van Augustinus wat daar aan het doen was, zei het kind [dat het de zee in dat kuiltje wilde overbrengen. Toen Augustinus zei dat dit onmogelijk was, antwoordde het kind]: "Zo is het ook voor de mensen onbegonnen werk het geheim van de Heilige Drieëenheid te willen doorgronden."...
Tekst: Ingrid van Neer-Bruggink