In navolging van Augustinus
In navolging van Augustinus. Beschouwingen over God kennen en beminnen / Martijn Schrama. Halewijn: 2021. 320 p. ISBN: / EAN: 9789085286202, € 29,95
Dit boek schildert een portret van de theologie van de Augustijnenschool. Vanaf het ontstaan in de 13e eeuw is er binnen de Orde der Augustijnen sprake van een herkenbaar profiel van theologische reflectie. Geïnspireerd door de kerkvader Augustinus, en in relatie met wisselende historische contexten, zochten generaties Augustijnen in hun theologie naar een balans tussen leer en beleving: "De Augustijnenschool (…) benadrukte in navolging van Augustinus de innige en onlosmakelijk verbondenheid van God kennen en beminnen en de integratie van beide, geborgen in het trinitair geheim", aldus Schrama in de inleiding.
De bundel focust op deze verbondenheid tussen denken en doen, van kennen en willen. Het is een persoonlijk boek. Al schrijvende werd het Schrama duidelijk dat 'de arbeid aan deze bundel ook een vorm was van afscheid nemen' en 'een dankbaar gedenken van het spirituele milieu' waar hij al een mensenleven lang deel van uitmaakt en door gevormd en geïnspireerd wordt. Het Augustijnse gedachtengoed is dan ook gekenmerkt door een rijk palet aan verschijningsvormen, met name omwille van de veelkleurigheid van Augustinus' denken.
Het eerste deel van zijn boek geeft de historische context waarbinnen de oudste generatie augustijnen zich aan het theologiseren zette, met in het bijzonder aandacht voor Bernardus en Abaelardus, Hadewijch en ten slotte Bonaventura. Het tweede deel introduceert de termen 'augustinisme' en 'Augustijnenschool' en stelt theologische thema’s voor van belangrijke ordestheologen uit de dertiende en veertiende eeuw. Het derde deel begint met een essay over de context waarbinnen Augustinus zijn gedachten over de oerzonde heeft ontwikkeld. Het tweede en derde essay gaan over de Augustijnenschool in de zeventiende en achttiende eeuw en haar verdediging van het natuurlijke verlangen van de mens naar God.
Het boek bevat een uitgebreid namenregister van augustijnse theologen met korte toelichting bij elke naam.
Klik hier voor een interview afgenomen door Joop van der Elst met Martijn Schrama over dit boek.
(nieuwe pagina)
INHOUD
Verantwoording - 11
Publicaties die voor deze bundel werden bewerkt of benut - 13
Gedenken en danken - 15
In navolging van Augustinus. Beschouwingen over God kennen en beminnen / Schrama
DEEL 1 HISTORISCHE CONTEXT
HET AFFECT IN DE MONASTIEKE THEOLOGIE - 17
Vormen van theologiebeoefening: 17 - Crisis in de godsbeleving: 18 - God als mens, Christus als vriend: 19 - Kennen en willen in de religieuze beleving: 20 - Bernardus en het affect: 22 - Het ziende en het blinde affect: 23 - Theologie in het klooster: 24 - Doel van de monastieke theologie: 26 - Vertrekpunten: 27
BERNARDUS EN HET VERLANGEN - 28
Hoofse liefde: 28 - Fusie maar geen confusie: 29 - De plaats van de ontmoeting: 30 - God als affectio: 31 - De mens als beeld van God: 32 - Lichaam en geest: 33 - Ongelijkheid: 34 - Verscheurdheid: 35 - Verlangen als verslinden: 35 - Volharden: 36 - Geluk en smart: 36
HADEWIJCHS ZEVENDE VISIOEN - 37
Een nieuwe liefde en het evangelische leven: 37 - De begijnenbeweging: 39 - Hadewijchs visioenen: 39 - Voorspel op de geestelijke eenwording: 41 - Het Zevende visioen: 42 - Het theologische gehalte: 45 - Zonder enige waarneming: 47
De term theologia: 47 - Liber sententiarum: 48 - Theologie en filosofie: 50 - Boëthius: 51 - Grammatica en logica: 52 - Modi significandi: 53 - Gesproken taal: 55 - Augustinus of Aristoteles: 56 - Scientia speculativa en scientia practica: 58 - De theologische inleidingsleer: 60
BONAVENTURA EN DE GAVEN VAN DE HEILIGE GEEST - 61
De Heilige Geest als liefdesgave: 61 - Bonaventura: 62 - Deugden en geestesgaven: 63 - De zeven gaven van de Heilige Geest: 65 - De vrees des Heren: 65 - De gave van godsvrucht: 67 - De gave van wetenschap: 67 - De gaven van sterkte en raad: 69 - De gave van verstand: 70 - De gave van wijsheid: 72 - Vijf geestelijke zintuigen: 72 - Duisternis en stilte: 73
AUGUSTIJNSE SPIRITUALITEIT TUSSEN 1300 EN 1600 - 75
De Orde van de Augustijnen-Eremieten: 75 - Bronnen van haar spiritualiteit: 77 - Primaat van de liefde: 79 - Theologie van de liefde: 80 - Ingeschapen verlangen naar God: 81 - De liefde is aantrekkelijk: 82 - Primaat van de genade: 82 -Helende genade: 82 - De deugden: 84 - Houding tegenover de mystiek: 84 - De Middelaar Jezus Christus: 86 - Vertegenwoordigers van de augustijnse spiritualiteit: 87 - Italië: 87 - De Duitse landen: 88 - Andere landen: 90
DEEL 2 DE AUGUSTIJNENSCHOOL
THEOLOGIA AFFECTIVA, EEN PASTORALE THEOLOGIE - 93
Ontwikkelingen in de theologie: 93 - Doel van de theologie: 95 - Theologia practica: 96 - Theoria en contemplatio: 97 - Theologie als prikkel: 98 - Affect en effect: 99 - Thomas van Aquino: 100 - Willen en kennen: 102 - Aegidius Romanus: 103 - Schola Augustiniana: 105
AEGIDIUS ROMANUS, JACOBUS VAN VITERBO, SIMON VAN CASCIA -107
Aegidius Romanus: 107 - Aegidius' Sententiecommentaar: 107 - Quodlibet: 108 - Quaestio de subiecto theologiae: 110 - Aegidius' positie samengevat: 111 - Jacobus van Viterbo: 111 - Zijn curriculum: 112 - Bibliotheek en geschriften: 113 - Zijn schrijfstijl: 115 - Vier Quodlibeta: 115 - Questiones in divinis praedicamentis: 118 - Het statuut van de theologie: 120 - Simon van Cascia: 122
AEGIDIUS ROMANUS EN THOMAS VAN AQUINO - 124
De verbondenheid van kennis en liefde – 124
Aegidius Romanus: 124 - Speculatief of praktisch weten: 125 - Theologie. als wetenschap: 126 - Bonaventura: 127 - Albertus Magnus: 127 - Hendrik van Gent: 129 - Kennis in dienst van de liefde: 130 - Thomas en de analoge zegging: 131 - Ratio en intellectus: 133 - Diligere en intelligere: 134
De zending van Woord en Geest - 136
Wat vooraf ging: 136 - Thomas over ratio en intellectus: 137 - Goedheid in zich: 138 - De missiones: 139 - Aegidius' middenpositie: 139 - De missiones invisibiles: 140 - Thomas over de missiones: 143 - Aegidius en Thomas vergeleken: 144 - De integratie van kennis en liefde: 146
GREGORIUS VAN RIMINI OVER TAAL EN WERKELIJKHEID - 147
Realisme en nominalisme: 147 - Individuatie: 148 - Bevrijding: 149 - Verbond: 149 - Sola fide: 150 - Tekens zijn arbitrair: 150 - Sacramenten: 151 - De naam van de roos: 152 - Taal en werkelijkheid: 152 - Ockham: 154 - Holkot: 155 - Crathorn: 155 - Gregorius van Rimini: 156 - Zijn taal- en betekenisleer: 157 - Dictisme: 158 - Het complexe significabile: 159 - Wetenschappelijke kennis: 159 - Theologia narrat: 160
VORMEN VAN AUGUSTINISME
Veranderende aandacht voor Augustinus: 160 - Dertiende-eeuws augustinisme: 162 - Veertiende-eeuws augustinisme: 162 - Neo-augustinisme te Oxford: 163 - De Augustijnenschool: 165 - Het augustinisme van Gregorius en Hugolinus: 166 - Aristoteles: 167 - De oerzonde: 167 - Genade: 168 - Rechtvaardiging: 169 - Mariologie: 169 - Theologia affectiva: 170 - Academische en pastorale preken: 170 - Johannes van Staupitz: 171 - Augustinusreveil: 172 - Wendolin Steinbach: 173
HUGOLINUS VAN ORVIETO OVER GELOOF EN THEOLOGIE - 174
Geloof en waarheid - 174
Inleiding: - 174 Het leven van Hugolinus: 174 - De theologische inleidingsleer: 175 ¬Aandacht: 176 - Methode: 177 - Heilige Schrift: 178
Causa materialis - 180
Het ware en het kennen: 180 - Het incomplexe ware volgens zijn theologisch gehalte: 182 - Het complexe ware: 185 - Het ware als gemeenschappelijk object: 186 - Het waar zijn van het ware: 187
Causa formalis - 188
De theologische instemming: 188 - Haar relatie tot de geloofsinstemming: 189 - Evidentie en demonstratie: 190 - Geloven: 191 - Samenvatting: 192
Geloof en vrijheid - 193
Causa efficiens - 194
De redelijkheid van het geloven: 194 - De goddelijke verlichting: 195 - De mens is vrij in het geloven: 196 - Vrijheid en genade: 198
Causa finalis - 199
Het hoogste goed en het goede-op-zich: 199 - Het doel van de theologie: 201 - Praxis: 202 - Verdiensten en aanvaarding: 203 - Praktische en speculatieve kennis: 204 - Alleen de theologie leidt naar het doel: 205
Nabeschouwing - 207
De werkelijkheid als schepping: 207 - Theologie en filosofie: 208 - De rationaliteit van het geloof: 210 - Vrijheid als gezuiverde redelijkheid: 211 - Theologia affectiva: 213
DEEL 3 LEUVEN EN DE AUGUSTINIENSES
ERFELIJK BELAST -1 - 215
De oerzonde: 215 - Gelezen in de Schrift: 216 - De kinderdoop: 217 - De Griekse kerkvaders: 218 - Het Latijnse Westen: 218 - Augustinus: 219 - De term 'natuur': 220 - Het doopsel: 220 - Het kwaad: 221 - Pelagius en Caelestius: 221 ¬Pelagianen: 222 - Pelagiaanse controverse, eerste periode, 411-418: 223 - Pelagiaanse controverse, tweede periode, 418-430: 225
ERFELIJK BELAST - 2 - 226
Semipelagianisme - 226
De monniken van Hadrumetum: 226 - De monniken van Sint Victor: 227-Predestinatie: 227 - Voluntas antecedens en voluntas consequens: 229
Middeleeuwen - 230
Anselmus: 230 - Natuur en boven natuur: 230 - Natura pura: 231 - Natuur en genade: 233 - Reformatie en Trente: 233
Augustinus en seksualiteit - 235
Het huwelijk in het paradijs: 235 - Het huwelijk in de Romeinse maatschappij: 236 - De verscheurde wil: 236 - Seksueel genot: 237 - Johannes Cassianus: 238 - De seculiere maatschappij: 239 - De Oud-Romeinse tucht: 239
HIËRONYMUS SERIPANDO
OVER OERZONDE EN RECHTVAARDIGING - 240
Zijn leven: 240 - Traktaat over de oerzonde: 243 - Op aarde geen volkomen gerechtigheid: 243 - Het geloof is noodzakelijk: 244 - Begeerlijkheid is zondig: 245 - Niet schuldig wel zondig: 246 - Goddelijke pedagogie: 247 - Reactie van het concilie: 247 - De rechtvaardiging: 249 - Bespreking in het concilie: 251 - Seripando's Traktaat over de rechtvaardiging: 252 - Genade, boete en verzoening: 252 - Heiliging: 253 - Verschillende decreetontwerpen: 254 - Duplex iustitia: 255 - lustitia inhaerens: 255 - Christus is de gerechtigheid in eigen persoon: 256 - Het november-ontwerp: 257 ¬Convenant: 258
RUARD TAPPER OVER GOEDE WERKEN – 259
Ruard Tapper: 259 – Tappers Explicatio: 261 - Het elfde artikel: 262 - Goede werken zijn hoe dan ook mogelijk: 263 - Tappers Augustinuscitaten: 263 - Natuur en bovennatuur: 264 - Goede werken: 264 - Zaden van deugd: 265 - Het kwaad en de zondeval: 266 - Natura pura en de oorspronkelijke gerechtigheid: 268 - Prosper en Cassianus: 270 - Augustinus en Julianus: 270 - De deugden der heidenen: 271 - Schepping en verlossing: 272 - Gregorius van Rimini en Cajetanus: 273 - Thomas van Aquino: 274 - Tapper geen augustinist: 275
DE LEUVENSE AUGUSTIJNENSCHOOL - 277
Blondel en de augustinienses - 277
Deus Vita: 277 - Natuur en bovennatuur: 277 - De augustinienses: 279 - Maurice Blondel: 282 - Léon Ollé-Laprune: 284 - Auguste-Alphonse Gratry: 287
DE LEUVENSE AUGUSTIJNENSCHOOL - 289
God is meer dan noodzakelijk - 289
Het ingeschapen verlangen naar God: 289 - René Gillet: 290 - Augustinianum systema: 292 - De Schola Augustiniana te Leuven: 293 - Het afwijzen van de natura pura: 295 - Genade en vrije wil: 296 - Leuven en de werkdadigheid van de genade: 296 - Factoren die Augustinus' leer begunstigden: 297 - De Leuvense augustijnen: 298 - Johannes Libens: 299 - Joseph Maugis: 299 - Eén leidende gedachte?: 300 - De verschuldigdheid van de genade: 301 - Desiderium naturale en praemotio physica: 302 - Delectatio victrix: 303 - Nogmaals Blondel: 304 - God is meer dan noodzakelijk: 305
Register van augustijnen en augustinessen - 307
Register van personen – 339
<<